Kennis
In 2019 riepen organisaties uit de sectoren onderwijs, cultuur en jeugdzorg op tot een leesoffensief met als doel het lezen bij kinderen te stimuleren en het leesonderwijs verder te verbeteren.
BeterLezen.nu is een van de initiatieven om professionals in het onderwijs en de kinderopvang te ondersteunen bij het leesonderwijs. Onderstaand vind je links naar andere initiatieven en informatie om je kennis over het belang van lezen, leesplezier en leren lezen (verder) te versterken.
Artikel | Wat er misgaat met begrijpend lezen, volgens de grondlegger ervan: ‘Kennis is een absolute voorwaarde. Dat zijn we vergeten’
Een op de drie 15-jarigen in Nederland is onvoldoende geletterd. Hoe komt dat? De pijlen richten zich op begrijpend lezen. Cor Aarnoutse stond aan de basis van dat vak en weet waar het misgaat – en hoe het beter kan. ‘Zo ingewikkeld is het niet.’ Lees het artikel.
Podcast | Hoe zorg je ervoor dat leerlingen gemotiveerd teksten schrijven?
Leren schrijven hangt op een heel wezenlijke manier samen met tal van fundamentele lesactiviteiten zoals leren lezen (en begrijpen wat je leest), kennis opdoen over de wereld en ‘leren leren’ zoals een correcte samenvatting kunnen maken. Leerlingen goed een tekst laten schrijven is veel meer dan een verhaal opschrijven met interpuncties en gebruik van hoofdletters. Er zijn diverse genres waar leerkrachten hun leerlingen mee in aanraking kunnen laten komen. In deze podcast gaat Tjip de Jong in gesprek met Suzanne van Norden en Femke Cools over het gebruik van genres. Luister de podcast.
Onderzoek | Wat is het verband tussen de kwaliteit van het technisch leesonderwijs in het primair onderwijs en laaggeletterdheid?
Gerichte interventies kunnen bij leerlingen van vier tot acht jaar voor een betere leesvaardigheid zorgen. Vooral de didactiek en methoden, de leerkracht en de leeromgeving dragen bij aan het behalen van betere leesprestaties. Maar het precieze effect van (technisch) leesonderwijs is niet duidelijk, want ook kenmerken van leerlingen, hun thuissituatie en de school hebben invloed. Van laaggeletterdheid is feitelijk pas sprake als iemand geen initieel onderwijs meer volgt waar diegene zijn taalvaardigheidsniveau kan verhogen. Mede daardoor is een eenduidig verband tussen (technisch) leesonderwijs en de mate van geletterdheid niet vast te stellen. Lees het rapport.
Onderzoek | To boost a preschooler's language skills, consider reminiscing
Book sharing is a popular way parents engage young children in conversation. However, not all parents are comfortable with book sharing and not all children like having books read to them. Research provides an alternative. To boost the quality of a preschooler's language experience and skills, consider reminiscing with them. Findings show reminiscing is very good at eliciting high quality speech from parents, and in many ways, is just as good as book sharing (wordless picture books). Lees het artikel (Engelstalig).
Artikel | Rijke taal voor nieuwkomers
Alleen rijke taal draagt bij aan een goede taalontwikkeling, leerde Saskia Lambrechts tijdens haar masterstudie. Dat inzicht paste ze toe op het leesonderwijs aan nieuwkomers. Lees het artikel.
Artikel & onderzoek | Meeste jongeren lezen gameverhalen niet uit, maar waardering is positief
Gamende jongeren verleiden tot lezen: dat is het doel van het leesbevorderingsproject Readification. Nederlandse auteurs, onder wie Marcel van Driel en Rima Orie, schreven een kort verhaal bij bestaande games zoals Assassin’s Creed. Gameproducent Ubisoft publiceerde de verhalen met multimediale verrijkingen in de Ubisoft Special-app. Hoewel jongeren de verhalen gemiddeld positief beoordelen, leest een minderheid de verhalen tot het einde. Lees het artikel en download het onderzoek.
Artikel | Why reading nursery rhymes and singing to babies may help them to learn language
Parents should speak to their babies using sing-song speech, like nursery rhymes, as soon as possible, say researchers. That's because babies learn languages from rhythmic information, not phonetic information, in their first months. Lees het artikel (Engelstalig).
Onderzoek | Middle-schoolers’ reading and processing depth in response to digital and print media
A study from neuroscientists at Columbia University’s Teachers College has found that for “deeper reading” there is a clear advantage to reading a text on paper, rather than on a screen, where “shallow reading" was observed. Lees het onderzoek (Engelstalig).
Podcast | Leesonderwijs: met de hele school aan de slag
Leesplezier en leesbegrip onder Nederlandse jongeren dalen al jaren. Dat is niet alleen problematisch voor het vak Nederlands: begrijpend lezen is immers voor alle vakken cruciaal. En ook voor je algemene ontwikkeling als mens. Steeds meer scholen in het voortgezet onderwijs pakken zelf de verantwoordelijkheid om het tij te keren. Maar hoe doe je dat? Wat is de beste manier om lezen te integreren in het lesprogramma? Hierover gaan Roel Van Steensel en Mark Brijan in gesprek in deze podcastaflevering van de serie "Leiding geven aan schoolontwikkeling" van de VO-raad.
Webinar | Onderwijskansen: Leesmotivatie
Leesmotivatie gaat voor veel kinderen hand in hand met leesvaardigheid. Aantrekkelijke teksten die aansluiten bij de interesses van de leerling en een goed ingevoerde leraar zijn ook belangrijk. Het stimuleren van zelfvertrouwen en verbondenheid door samen te lezen en te praten over boeken draagt nog verder bij. Kijk de webinar van NRO met Mirjam Snel en Ingrid Elijzen over effectief werken aan leesmotivatie in de praktijk en de wetenschappelijke onderbouwing daarvan.
Podcast | De Leescast
Wil je meer horen over lezen, leesbevordering en literatuureducatie? Luister dan naar deze podcast van Stichting Lezen.
Onderzoek | PISA-2022
Op 5 december 2023 zijn de resultaten van PISA-2022 gepresenteerd. Een overzicht van de belangrijkste Nederlandse resultaten van PISA-2022 staan in deze infographic. Of download het rapport Resultaten PISA-2022 in vogelvlucht en lees alle resultaten.
Onderzoek | Voorwaarden duurzame verankering de Bibliotheek op school (dBos)
Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) deed onderzoek naar de mogelijkheden om de samenwerking tussen bibliotheken en scholen te versterken via de Bibliotheek op school (dBos). Dit is een initiatief van onderwijs, bibliotheek en gemeente om leesplezier en mediawijsheid onder kinderen te bevorderen. Lees het rapport.
Essay | Reading for Pleasure Helps Kids’ Brain Development
Kinderen die lezen voor hun plezier in de kindertijd presteren in de vroege adolescentie beter op school. Ze zijn beter op cognitieve taken, zijn mentaal gezonder en ze worden gekenmerkt door een forse ontwikkeling in hersenstructuren. Dat laatste speelt een rol in cognitie en mentaal functioneren. Lees het essay.
Podcast | DE BIEB IS MEER #31 Het succes van leesbevordering
In deze aflevering spreekt Math Göbbels met Adriaan Langendonk, programmamanager BoekStart en de Bibliotheek op school, over de bijdrage van Stichting Lezen aan leesbevordering.
Uitzendingen | Springlezend
Springlezend is een campagne van de Leescoalitie, met als doel de belangrijke rol van leraren te onderstrepen en leraren elkaar te laten inspireren om hun leerlingen plezier in lezen te laten ervaren. Er zijn edities voor PO en VO. Alle uitzendingen zijn online terug te kijken.
Publicatie | Leesonderwijs op peil
Wil je een impuls geven aan je onderwijs in begrijpend lezen en als team aan de slag met de verdere leesontwikkeling van je leerlingen? In deze publicatie geeft SLO werkvormen en tips. Daarmee kun je met je schoolteam in gesprek gaan over effectieve didactiek en recente publicaties over effectief leesonderwijs.
Website | Lezen in het PO
Op de basisschool kan het verschil gemaakt worden tussen lezer en niet-lezer. Op de site lezeninhetpo.nl van Stichting Lezen, SLO en Taalunie vind je alle bouwstenen voor effectief leesonderwijs met samenwerking als basis; een site boordevol informatie met links naar materialen.
Podcast | Hoe kan een school samen aan effectief leesonderwijs werken?
In deze podcast staat de Kwaliteitswaaier Effectief Leesonderwijs in Begrijpend Lezen van de Kennistafel Effectief Leesonderwijs centraal. Tjip de Jong bespreekt de totstandkoming van deze publicatie en hoe je met de bouwstenen aan de slag kunt gaan in je school. Gasten zijn Mirjam Snel, hogeschoolhoofddocent taal en lezen en voorzitter van de kennistafel, en Anne de Vries, leerkracht. Luister de podcast.
Artikel | Het gaat belabberd met de leesvaardigheid in Nederland. Hoe kan het beter?
Nederlandse leerlingen scoren internationaal slecht op leesvaardigheid. Over waar het misgaat in het taalonderwijs zijn experts het wel eens, maar hoe kan het beter? Lezen is zowel een cognitief proces als een sociale activiteit: laat leerlingen gewoon meer boeken lezen. Lees het artikel (voor abonnees van de Volkskrant).
Podcast | Kennis & Co - Waarom moeten we zo nodig meer boeken lezen?
Gun jezelf de voordelen die het lezen van boeken geeft: je wordt gezonder en rijker. Lezen geeft je toegang tot de wereld, en alleen door te lezen kun je in iemand anders gedachten verzinken. Dus: aan de boeken deze zomer, is het advies van hoogleraar Vroegmoderne Nederlandse letterkunde Els Stronks. Luister de podcast.
Onderzoek & artikel | Reading for pleasure early in childhood linked to better cognitive performance and mental wellbeing in adolescence
Kinderen die vroeg in hun leven beginnen met lezen-voor-het-plezier zijn aan het begin van de adolescentie beter in schoolse vaardigheden, presteren beter op cognitieve tests en hebben een beter welbevinden. Dit is gevonden in een zeer grote studie met meer dan 10.000 jong-adolescenten in de USA. De studie is gerapporteerd in het tijdschrift Psychological Medicine. Lees het artikel met link naar het onderzoek.
Blog | Met kinderen studeren in non-fictieboeken
Tekstsets, waarom ook alweer? Interview met leerkracht Maria Streefkerk. Maria werkt in haar klas al sinds jaar en dag met rijke teksten. Ze maakt gebruik van de principes van het leesbegripsprogramma Focus op begrip. Naast tekstsets kiest ze ook vaak voor rijke non-fictieboeken die ze samen met haar leerlingen bestudeert. Hoe pakt ze dat aan? Lees de blog.
Artikel | Verhalen zijn brandstof voor het brein
Jelle Jolles, emeritus hoogleraar Neuropsychologie, geeft tien redenen waarom lezen zo belangrijk is voor de ontwikkeling van jongeren. Hij pleit voor een attitudeverandering ten aanzien van het lezen en suggereert om met kracht in te zetten op leesbevordering als middel om kennis over de wereld op te doen en voor de persoonlijke groei en ontplooiing van jongeren. Lees het artikel.
Kennisbank | Technisch lezen in het primair onderwijs
Technisch leren lezen stelt de lezer in staat om schriftelijke informatie om te zetten in spreektaal. Het is een aan te leren, culturele vaardigheid die, naast woord- en wereldkennis, een noodzakelijke voorwaarde is voor begrijpend lezen. In dit artikel komt aan de orde:
- wat is technisch lezen?
- elementen van goed leesonderwijs;
- leesachterstand en leesproblemen;
- integraal leesprogramma;
- aanpak op schoolniveau;
- vakbekwaamheid en nascholing.
Onderzoek | PIRLS-2021
De leesvaardigheid van Nederlandse tienjarigen is in de afgelopen vijf jaar gedaald. Dit geldt ook voor het leesplezier dat zij rapporteren. Wel geven leerlingen aan meer betrokken te zijn bij de lessen begrijpend lezen, in vergelijking met de leerlingen die in 2016 hebben deelgenomen. En hoewel leerlingen in de afgelopen jaren niet zozeer minder vaak zijn gaan lezen buiten school, is de tijd die ze hier gemiddeld aan besteden wel gedaald. Dit blijkt uit PIRLS-2021, een internationaal vergelijkend onderzoek naar leesvaardigheid. Lees het rapport en bekijk de visuele weergave.
Dossier | Kennistafel Effectief Leesonderwijs
De Kennistafel Effectief Leesonderwijs heeft als één van haar doelen kennis verzamelen over effectief leesonderwijs en het voor leraren toepasbaar maken van deze kennis. Dit dossier bevat de opbrengsten van de Kennistafel Effectief Leesonderwijs en interessante webinars, artikelen en praktijkvoorbeelden. Naar het dossier.
Masterclasses: Voorlezen voor leraren
Hoe breng je een verhaal het beste over? Hoe verleid je kinderen tot meer beleving? Angela Esajas, leraar van het jaar 2021 & lerares groep 7-8, geeft je in deze 4 masterclasses inzichten en tips. De serie is gemaakt met experts uit het vak, de wetenschap, schrijvers en leesconsulenten. Bekijk de masterclasses.
Kwaliteitswaaier | Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen
Deze kwaliteitswaaier is gebaseerd op recente literatuur over effectief onderwijs in begrijpend lezen. Er is veel consensus is over wat effectief leesonderwijs is en wat dat betekent voor het handelen van alle medewerkers binnen en buiten een school. De Kennistafel heeft deze inzichten uitgewerkt in een kwaliteitswaaier met kwaliteitskaarten voor de praktijk voor zowel PO als VO.
Publicatie | Weerzin tegen lezen of weer zin in lezen?
Vrij lezen is een van de vaakst voorkomende leesactiviteiten in het basisonderwijs. Toch is deze activiteit niet altijd effectief. Een professionele leergemeenschap van onderzoekers en onderwijsprofessionals ontwikkelde in samenwerking met Stichting Lezen en het NRO vijf activiteiten om de betrokkenheid bij het vrij lezen te vergroten, met name onder ongemotiveerde lezers. Lees de publicatie.
Webinar | De rol van de bestuurder bij de verbetering van het leesonderwijs
De Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen laat zien dat er, naast leraren, schoolleiders en leescoördinatoren, een belangrijke rol is weggelegd voor besturen en bestuurders bij de verbetering van het leesonderwijs. Tijdens een webinar op 11 april 2023 gaf Mirjam Snel uitleg over deze kwaliteitswaaier. Kijk de webinar terug.
Onderzoek | Voorlezen: boost voor taal en lezen
Kinderen profiteren van voorlezen voor hun taal- en leesvaardigheid en schoolloopbaan. Baby’s, peuters, kleuters en beginnende basisscholieren die door hun ouders worden voorgelezen, ontwikkelen een voorsprong in hun taal- en leesontwikkeling. Een meta-analyse van 33 studies toont aan dat voorlezen een ‘middelgroot’ positief effect uitoefent op de taal- en leesvaardigheid. Voorlezen kan 8% verklaren van de verschillen tussen kinderen in de taalontwikkeling, ontluikende geletterdheid en leesvaardigheid.
Publicatie | Lezen en laten lezen
In dit rapport staat een ontwerpgericht onderzoek centraal over de aanpak ‘Leraren als leesbevorderaars’. De aanpak heeft als doel om de leesmotivatie, het leesgedrag, de kennis van (recente) jeugdboeken en de deskundigheid van leraren op het gebied van leesbevordering te vergroten. Zo worden leraren in staat gesteld om leerlingen te enthousiasmeren voor lezen en om hen passende boeken aan te raden. Download het rapport op de site van Stichting Lezen.
Artikel (serie) | De leescrisis in het onderwijs
In een serie van vier artikelen onderzoeken hoogleraar en letterkundige Yra van Dijk en docent Nederlands Marie-José Klaver waar de leescrisis vandaan komt, wat de gevolgen zijn, en wat er nodig is om het tij te keren. Wat wordt er ondernomen om de leesvaardigheid van Nederlandse jongeren te verbeteren en wat werkt er wel en niet? En waarom is lezen zo belangrijk?
Artikel | Wat vraag je nu eigenlijk?
Leerlingen werken op school heel vaak met bronnen. Aan de hand van goedgekozen vragen proberen leerkrachten in verschillende vakken kennis op te bouwen met hun klas. Welke vragen zorgen ervoor dat leerlingen zin hebben om in een tekst te duiken? Welke vragen polsen naar het eigenlijke tekstbegrip van leerlingen? En welke vragen zetten leerlingen aan tot dieper lezen? Dat lees je in dit artikel dat verscheen in het Vlaamse tijdschrift Fons.
Artikel | Wat zijn effectieve werkvormen om de spelling van veelvoorkomende lettercombinaties te automatiseren in groep 4?
In groep 4 leren kinderen woorden schrijven die niet klankzuiver zijn: je schrijft ze niet zoals je ze hoort. Om de juiste schrijfwijze te automatiseren is het effectief om te werken aan het spellingbewustzijn van leerlingen. Ook onmiddellijke en informatieve feedback geven helpt om de juiste spellingwijze in te slijpen. Daarnaast blijkt uit onderzoek bij oudere leerlingen dat visuele preview, waarbij een dicteewoord eerst kort visueel wordt getoond, ook effectief is. Lees verder op Kennisrotonde.nl van het NRO.
Artikel | Waarom werken met rijke teksten?
Rijke teksten zijn een veelzijdig middel om aan de taalontwikkeling en de kennisopbouw van leerlingen te werken. Ze nodigen uit tot diep lezen, gesprekken en discussie. Een rijke tekst kan het vertrekpunt zijn om te werken aan woordenschat, leesbegrip, en spreek- en schrijfvaardigheid. Bovendien verruimt een rijke tekst de woordenschat en de kennis over de wereld van leerlingen: het helpt hen om hun eigen ervaringen in een ander licht te plaatsen. Lees verder op de site van taalunie | RijkeTeksten.
Artikel | PISA-lek is boven
Op 16 mei 2023 zijn de resultaten van PIRLS-2021 gepubliceerd (leesvaardigheid groep 6). De onderwijsinspectie toonde in december 2022 al dalende prestaties aan in het peilingsonderzoek naar leesvaardigheid in groep 8. Nicole Swart van het Expertisecentrum Nederlands is niet optimistisch. En dat heeft alles te maken met de noodklok die de Alan Turingschool luidde over de eindtoets. Lees het artikel op Didactiefonline.nl.
Artikel | Lezen met plezier
Steeds blijkt weer uit onderzoek hoe belangrijk lezen is. Toch lezen de leerlingen in Nederland steeds minder en minder graag. Leraren spelen een belangrijke rol bij het bevorderen van het leesplezier. Hoe kunnen ze dat aanpakken? Lees het artikel op Didactiefonline.nl.
Artikel | Effectieve didactiek voor spelling- en grammatica onderwijs
Goede spelling en grammaticale vaardigheden zijn nodig voor lezen en schrijven. Hoe leer je kinderen goed spellen? En wat weten we over effectieve didactiek voor grammaticaonderwijs? Lees het artikel op Onderwijskennis.nl.
Congres | Lezen Centraal 2022
Op woensdag 6 april 2022 organiseerde Stichting Lezen haar jaarlijkse congres Lezen Centraal. Het thema van 2022 was ‘rijke teksten’. Rijke teksten dragen bij aan de leesontwikkeling van elke leerling. Met rijke teksten kan aangesloten worden bij het juiste niveau, kunnen meerdere teksten naast elkaar gezet worden ter vergelijking en verdieping en kan gewerkt worden met betekenisvolle thema’s. Anneke Smits (Hogeschool Windesheim) gaf de lezing over 'Thematisch werken en rijke teksten' en Jeroen Dera (Radboud Universiteit Nijmegen) de lezing 'Wat maakt literaire teksten rijk?'. Kijk de lezingen terug.
Podcast | Hoe is de dalende leesvaardigheid in het primair en voortgezet onderwijs te verklaren?
Een podcast van Tjip de Jong waarin hij in gesprek gaat met Anna Bosman en Sezgin Cihangir. Zij schreven samen met Martin Bootsma de publicatie Dalende leesvaardigheid, een herinterpretatie (2022), een reactie op het rapport Sturen op Begrip: Effectief Leesonderwijs in Nederland (2021).
Webinar | Diep lezen
Het begrijpend leesniveau van Nederlandse leerlingen daalt hard. Wat kunnen we doen om het tij te keren? In dit webinar geven hoogleraar Eliane Segers (UT) en leerkracht en leesexpert Heleen Bührs (Alan Turingschool) je inzichten uit wetenschap en praktijk. Vol concrete tips waarmee je direct aan de slag kunt op je eigen school! Bekijk de webinar.
Blog | Waar we mee moeten stoppen
Erna van Koeven en Anneke Smits brengen in deze blog op Didactief online in kaart wat we níet meer moeten doen als we hogere opbrengsten willen voor taal en lezen.
Kennisbundel | De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen
Zorgen dat kinderen met begrip kunnen lezen is waarschijnlijk de belangrijkste opdracht van het onderwijs. In De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen is kennis gebundeld over het complexe proces van begrijpend lezen waar veel factoren op van invloed zijn. Aan de hand van zeven ‘pijlers’ wordt een fundament gelegd voor effectief onderwijs in begrijpend lezen.
Publicatie | De doorgaande leeslijn
In deze publicatie wordt op basis van wetenschappelijke inzichten de leesontwikkeling van kinderen en jongeren beschreven. Welke factoren remmen en welke factoren stimuleren deze ontwikkeling? Deze doorgaande leeslijn is het fundament onder een effectieve aanpak om kinderen en jongeren te laten uitgroeien tot gemotiveerde, leesvaardige en literair competente volwassenen. Download de publicatie.
Rapport | Sturen op Begrip: Effectief Leesonderwijs in Nederland
De leesvaardigheid van Nederlandse jongeren daalt al jaren. De voornaamste oorzaak voor die afname is dat veel leerlingen moeite hebben met verdiepend lezen. Leer leerlingen om teksten actief te lezen, en om zo bezig te zijn met het construeren van betekenis. Dat schrijven de Leidse onderzoekers Paul van den Broek, Christine Espin en Anne Helder in hun rapportage Sturen op Begrip: Effectief Leesonderwijs in Nederland.
Publicatie | Jongeren en lezen
Cubiss schreef een publicatie met daarin een overzicht van inzichten uit actuele onderzoeken en handvatten en concrete tips om jongeren te stimuleren om te gaan lezen. De publicatie bestaat uit vier delen:
- verkenning van het begrip lezen;
- de belevingswereld van jongeren;
- actuele gegevens over het leesgedrag van jongeren;
- de mogelijke rol van onderwijs en bibliotheken.
Webinar | Leesmotivatie
Wie lezen leuk vindt, maakt meer leeskilometers en wordt zo beter in taal. Ook prikkelt lezen de fantasie en traint het de concentratie en het geheugen. Maar hoe zorg je nou dat je leerlingen uit zichzelf hun leesboek pakken, thuis en op school? In de webinar van Didactief vertelt hoogleraar Roel van Steensel wat we weten uit onderzoek. Docent Nederlands Caroline Wisse geeft concrete tips uit de praktijk. Zowel nuttig voor PO als VO!
De volgende bronnen hebben ons als bibliotheek en onderwijsadviesorganisaties de handen ineen doen slaan om samen te werken aan een leesoffensief:
- resultaten PISA onderzoek 2018;
- aankondiging leesoffensief van de Leescoalitie;
- rapport Onderwijsraad & Raad van Cultuur;
- Taalakkoord Noord-Holland Noord en de steeds groter wordende lijst deelnemers;
- de uitspraak van prof. dr. Anna Bosman, artikel Dyslexie is het gevolg van slecht onderwijs;
- het item van Lubach rond begrijpend lezen;
- het artikel in Scienceguide rond leesbevordering van NHL Stenden;
- het boek Taal, een zaak van alle vakken.